Dzisiaj porozmawiamy trochę o psychologii — nie tylko w osteopatii, lecz także w szerszym rozumieniu opieki zdrowotnej.
Warto przy tym przywołać definicję zdrowia wg WHO: jest ono stanem pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego a nie jedynie brakiem obiektywnie stwierdzonej choroby. W tym kontekście równie znamienne jest hasło WHO: „From cure to care“.
Biorąc pod uwagę stanowisko WHO, osteopatia, psychologia i promocja zdrowia mają prawo być traktowane na równi z medycyną w realizacji postulatu dbania o zdrowie. Wymieniony w definicji WHO dobrostan (wellbeing) zdumiewająco przypomina koncepcję salutogenezy opracowaną przez Antonovsky’ego.
W swoich badaniach z zakresu socjologii medycyny skupił się on m.in. na stanie zdrowia kobiet w okresie menopauzy. Jedna z badanych przez niego grup spędziła okres młodości w obozach koncentracyjnych. Antonovsky zastanawiał się, jak to jest możliwe, że część kobiet, które przeszły przez piekło, była w stanie zachować zdrowie psychiczne i fizyczne.
Zadając sobie to pytanie opracował koncepcję salutogenezy, przeciwstawiając ją powszechnemu wówczas i dominującemu obecnie podejściu patogenetycznemu. Salutogeneza ma za zadanie dociekać czynników, czy też zasobów prozdrowotnych (salus - łać. zdrowie).
Antonovsky porównał medycynę do ratownika wyciągającego tonącego z odmętów. Jest to ważna funkcja, jednak jego zdaniem, nikt nie zastanawia się, dlaczego pacjent znalazł się w takiej sytuacji i w jaki sposób można by go przygotować, aby sam mógł wydostać się z opresji.
Badania Antonovsky’ego dotyczące salutogenezy doprowadziły go do opracowania koncepcji „poczucia koherencji”. „Sense of Coherence” jest to wiązka cech opisująca zasoby psychiczne jednostki pozwalające jej na zachowanie zdrowia.
Poczucie koherencji tworzą:
- Poczucie zrozumiałości — umiejętność zrozumienia, czy też wytłumaczenia sobie otaczającej rzeczywistości oraz występujących w niej związków, a tym samym możliwość przewidywania przyszłych wydarzeń i ich następstw.
- Poczucie sprawczości — utożsamiane jest z poczuciem posiadania wpływu na bieg wydarzeń, możliwością czynnego kształtowania własnego otoczenia, podejmowania decyzji dotyczących samego siebie. Pojęcie to podobne jest do opracowanej później przez Bandurę koncepcji poczucia własnej skuteczności.
- Poczucie znaczenia i sensu — jest jednoznaczne z umiejętnością wytłumaczenia sobie obecnego położenia i zaangażowania się w nie, nawet jeżeli obecna sytuacja jest trudna; jest to dostrzeganie sensu podejmowanych działań dla określonego celu, który jest subiektywnie istotny dla jednostki.
Chociaż wszystkie wymienione zasoby są istotne, zdaniem Antonovsky’ego dla poczucia koherencji najważniejsze jest poczucie znaczenia i sensu.
Przywołanie koncepcji Antonovsky’ego w obecnych uwarunkowaniach nie jest przypadkowe. Nasi pacjenci w Klinice Osteopatii (i my sami) posiadamy różny poziom zasobów salutogenetycznych. Okoliczności związane z niepewnością, brakiem sprawstwa i niezrozumiałością mogą prowadzić do ich wyczerpania i bezpośrednio przekładać się na stan zdrowia pacjentów.
Zdanie sobie sprawy ze wspomnianych zależności może ułatwić postawienie rozpoznania i zwrócenie się we właściwym kierunku oraz dobór odpowiednich środków wzmacniających pacjenta.
W adekwatnych sytuacjach zachęcamy terapeutów do nawiązywania dialogu z pacjentami na temat poczucia zrozumiałości, sprawczości i znaczenia (sensu). Z jednej strony ułatwi to odnalezienie zasobów, z których pacjent może skorzystać, oraz wsparcie tych z nich, które tego wymagają; z drugiej zaś pomoże w zaplanowaniu przebiegu terapii osteopatycznej.
Na zakończenie chcielibyśmy zestawić ideę salutogenezy ze słynnym cytatem twórcy osteopatii A.T. Stilla: „The object of the physician is to find health, anyone can find disease”. [„Celem lekarza jest poszukiwanie zdrowia, każdy może odnaleźć chorobę”.]
Poszukujmy w związku z tym czynników salutogenetycznych (nie tylko w rozumieniu Antonovsky’ego) i wzmacniajmy je u naszych pacjentów.
Sprawdź także: Czym zajmuje się osteopata?
