Manipulacja odcinka szyjnego jest skutecznym narzędziem terapeutycznym, które wymaga jednak odpowiedniego przygotowania i wiedzy. Bezpieczna manipulacja kręgosłupa szyjnego stanowi wyzwanie dla wielu terapeutów, nie tylko ze względu na aspekt techniczny, ale również potencjalne ryzyka dla pacjenta. Opierając się m.in na wytycznych IFOMPT z 2020r., postaramy się nakreślić aktualny stan wiedzy dotyczący ryzyka związanego z manipulacją odcinka szyjnego oraz opisać zasady bezpieczeństwa, które należy zachować.
Diagnostyka przed terapią manualną kręgosłupa szyjnego
Pierwszym aspektem, który należy wziąć pod uwagę, jest możliwość występowania patologii naczyniowych w obrębie odcinka szyjnego. Mamy tu na myśli głównie dwa parzyste naczynia: tętnicę szyjną wspólną (oraz jej rozgałęzienia, szyjną wewnętrzną i zewnętrzną) oraz tętnicę kręgową. Wiemy, że patologie wyżej wymienionych naczyń mogą mieć swoje reprezentacje w postaci bólu odcinka szyjnego (tętnica szyjna głównie bóle połowicze głowy, bóle twarzy natomiast tętnica kręgowa bóle karku, potylicy, mogące sięgać nawet poniżej odcinka szyjnego). Terapia manualna odcinka szyjnego wymaga dokładnej diagnostyki, która obejmuje:
- wywiad medyczny dotyczący objawów sugerujących patologię naczyniową;
- identyfikację czynników ryzyka (palenie, wysoki cholesterol, migrena);
- wykluczenie przeciwwskazań do manipulacji (osteoporoza, wiotkość stawów).
Mówiąc o patologiach mamy na myśli najczęściej kwestie zakrzepowe, tętniaki czy rozwarstwienie tętnicy. Stany takie występują bardzo rzadko, np. rozwarstwienie tętnicy kręgowej szacuje się na częstość występowania 0,4:100 000 do 5:100 000 pacjentów. Częściej będziemy mieć do czynienia z incydentami zatorowymi na tle miażdżycowym. Bezpieczna manipulacja kręgosłupa szyjnego rozpoczyna się od dokładnego wywiadu. Konieczne jest zapytanie o objawy mogące sugerować patologię naczyniową: ból "inny" niż zazwyczaj, zaburzenia widzenia, zawroty głowy, nudności, osłabienie siły kończyn.
Badanie przed terapią manualną kręgosłupa szyjnego
Drugim krokiem jest przeprowadzenie badania fizykalnego. Zawsze warto, jeśli mamy podejrzenie, że problem pacjenta nie jest tylko na tle mięśniowo-powięziowym, przeprowadzić badanie neurologiczne. Obejmuje ono zbadanie nerwów czaszkowych, obecności odruchów patologicznych, obecności odruchów ścięgnistych, badanie czucia (w tym czucia głębokiego), badanie równowagi. Bezpieczna terapia manualna kręgosłupa szyjnego wymaga:
- badania fizykalnego, w tym oceny neurologicznej,
- sprawdzenia tętna tętnicy szyjnej wspólnej,
- oceny ruchomości czynnej i biernej kręgosłupa,
- testów stabilności kompleksu C0-C1-C2 (Sharp-Purser, test więzadeł skrzydłowatych).
Jeśli mamy możliwość, warto zbadać palpacyjnie tętnicę szyjną wspólną (jakość tętna, porównanie go z drugą tętnicą- jeśli tętna różnią się od siebie, jest to wskazanie do pogłębienia diagnostyki). Przydatne może być osłuchanie tętnicy, ponieważ jeśli wysłuchamy inny odgłos niż turbulentny, może świadczy to o np. obecności tętniaka. Aktualnie nie zaleca się natomiast wykonywanie testu De Kleine'a (w celu sprawdzenia niewydolności kręgowo-podstawnej), ponieważ samo ustawienie pacjenta w pozycji wyprostu, skłonu bocznego i rotacji może stanowić bodziec zaostrzający objawy. Powinniśmy opierać się po prostu na danych z wywiadu w celu określenia czy istnieje prawdopodobieństwo dysfunkcji w obrębie tętnic kręgowych.
Technika manipulacji odcinka szyjnego
Podchodząc do wykonania techniki musimy pamiętać, że najważniejsze jest wybranie zakresu ruchu w stawie i zaryglowanie go. Wymaga to pewnej wprawy. Warto wziąć tu pod uwagę prawa Fryette'a opisujące w jaki sposób zachowują się kręgi w poszczególnych pozycjach. Kluczowy jest fakt, że samo układanie parametrów do manipulacji nie może być bolesne dla pacjenta. Jeśli pojawia się ból, odstępujemy od manipulacji. Prawidłowa terapia manualna odcinka szyjnego obejmuje:
- zaryglowanie stawu w odpowiednim zakresie ruchu,
- zastosowanie niewielkiej siły impulsu manipulacyjnego (niska amplituda, duża szybkość),
- natychmiastowe przerwanie zabiegu w przypadku bólu.
Sama siła impulsu manipulacyjnego powinna być niewielka, o niskiej amplitudzie, a dużej szybkości. Niejednokrotnie, jeśli dojdziemy do bariery stawu, dochodzi do samoistnej manipulacji. Jak widzimy, do manipulacji odcinka szyjnego warto się odpowiednio przygotować. Sam zabieg nie niesie za sobą dużych zagrożeń, ale trzeba je mieć jednak „z tyłu" głowy. Tak naprawdę to najważniejsze dla bezpieczeństwa jest to, co dzieje się przed przystąpieniem do manipulacji. Jeśli przeprowadzimy dokładny wywiad i badanie na jego podstawie, jesteśmy w stanie z dużym prawdopodobieństwem uniknąć niepożądanych skutków.
Jeśli interesuje Cię osteopatia i pogłębianie wiedzy na temat bezpiecznej terapii manualnej kręgosłupa szyjnego oraz technik manipulacji odcinka szyjnego, zachęcamy do odwiedzenia jednego z oddziałów Akademii Osteopatii:
Bibliografia:
- International Framework for Examination of the Cervical Region for Potential of Vascular Pathologies of the Neck Prior to Musculoskeletal Intervention: International IFOMPT Cervical Framework, Alison Rushton, Lisa C. Carlesso, Timothy Flynn, Wayne A. Hing, Sidney M. Rubinstein, Steven Vogel, and Roger Kerry; Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy 2023 53:1, 7-22
- Gross A, Langevin P, Burnie SJ, Bédard?Brochu MS, Empey B, Dugas E, Faber?Dobrescu M, Andres C, Graham N, Goldsmith CH, Brønfort G, Hoving JL, LeBlanc F. Manipulation and mobilisation for neck pain contrasted against an inactive control or another active treatment. Cochrane Database of Systematic Reviews 2015, Issue 9. Art. No.: CD004249. DOI: 10.1002/14651858.CD004249.pub4
- Nathan Hutting, Roger Kerry, Michel W. Coppieters, Gwendolijne G.M. Scholten-Peeters; Considerations to improve the safety of cervical spine manual therapy, Musculoskeletal Science and Practice, Volume 33, 2018, Pages 41-45, ISSN 2468-7812
