Psychologia wyróżnia dwa podstawowe rodzaje stresu: eustres i dysstres. Eustres jest stresem pozytywnym, motywuje nas do działania, pozwala przezwyciężyć ograniczenia i dokonać tego, czego bez stresu nie bylibyśmy w stanie osiągnąć. Krótkotrwały stres zapewnia odpowiedni poziom pobudzenia i czujności. Dysstres jest z kolei złym stresem, który niszczy zdrowie i staje się przyczyną wielu chorób.
Należy przy tym zauważyć, że dwa wymienione rodzaje stresu różnią się między sobą właściwie tylko pod jednym względem, którym jest czynnik czasu. Eustres jest reakcją krótkotrwałą a dysstres długotrwałą, przewlekłą. Ewolucja wyposażyła nas w doskonałe mechanizmy pozwalające na krótkotrwałą mobilizację fizjologiczną, jednak nie przewidziała, że te same reakcje będą utrzymywały się przez tygodnie, miesiące, a nawet lata.
Instancją pośredniczącą w powstawaniu długotrwałej reakcji stresowej stała się psychika i życie emocjonalne, które możliwe jest m.in. dzięki ludzkiej pamięci, łączeniu faktów, analizie przeszłości i wyciąganiu wniosków na przyszłość. Do pewnego stopnia można założyć, że reakcje emocjonalne w dużym stopniu przejęły kontrolę nad fizjologiczną reakcją stresu.
Jak wspomnieliśmy powyżej, reakcja stresu jest uniwersalna, niezależnie od tego czy jest ona uruchamiana ze względu na bodziec fizyczny (np. zimno, gorąco, głód, obecność drapieżnika), czy psychiczny (lęk, frustracja, ekscytacja itd.). Właściwość ta została zaobserwowana przez H. Selyego i nazwana ogólną reakcją adaptacyjną. Zakłada ona, że w przypadku długotrwałego stresu pierwotna reakcja mobilizacyjna przechodzi w fazę oporu, a następnie wyczerpania.
Jak przewlekły stres wpływa na stan zdrowia organizmu?
Bezpośrednie zagrożenie wymaga zwiększenia dopływu krwi do mięśni i ważnych życiowo narządów w celu zapewnienia możliwości walki lub ucieczki. Osiągane jest to dzięki zwiększeniu rzutu serca oraz podniesieniu ciśnienia krwi. Zgodnie z prostą zasadą fizyki ciśnienie można podnieść poprzez zwężenie średnicy naczyń krwionośnych. Jest to dobre rozwiązanie krótkoterminowe, jednak jest trudne do utrzymania przez dłuższy czas. Organizm „radzi sobie z tym doskonale”, wykorzystując inne mechanizmy związane z reakcją na stres, pozwalające mu usztywnić na stałe naczynia krwionośne.
Krótkotrwały stres wymaga mobilizacji zapasów energetycznych. Wątroba rozkłada glikogen, uwalniając glukozę do krwi. Rozkładane są tłuszcze, które również transportowane są przez układ krwionośny. Trzustka wydziela większą ilość insuliny, która pozwala na przedostawanie się glukozy do komórek mięśniowych.
Niestety, gdy reakcja ta utrzymuje się długo, przyczynia się do powstawania wielu niekorzystnych zmian.
W ściany naczyń wbudowywane są różne związki — w tym tłuszcze — „pomagające” trwale usztywnić ich ściany, aby zapewnić „odpowiednio” wysokie ciśnienie. Komórki w pewnym momencie przestają być wrażliwe na insulinę, co skutkuje insulinoopornością, a podwyższony poziom glukozy we krwi przyczynia się do rozwoju angiopatii, czyli uszkodzenia naczyń krwionośnych, w którym pośredniczy m.in. stan zapalny.
Usztywnione ściany naczyń oznaczają konieczność zwiększenia pracy serca, które musi przetłoczyć przez nie krew. Zjawisko to nazywa się zwiększonym oporem następczym. W konsekwencji prowadzi ono do patologicznego przerostu mięśnia sercowego.
Zastanówmy się, czy uciekając przed drapieżnikiem, bardziej przydatne byłoby zwiększenie krzepliwości krwi, czy raczej jej zmniejszenie?
Odpowiedź wydaje się być jednoznaczna. W przypadku zranienia, szansę przeżycia zdecydowanie poprawia zwiększenie krzepliwości krwi. Czym kończy się długotrwałe utrzymywanie się tego mechanizmu? Podsumujmy: zwężone naczynia krwionośne, podwyższony poziom tłuszczu we krwi, naczynia krwionośne uszkodzone nadmiarem glukozy i stanem zapalnym, zwiększona krzepliwość krwi. Nie potrzeba zaawansowanej wiedzy medycznej, aby skojarzyć wymienione czynniki ze zwiększonym ryzykiem miażdżycy, powstania skrzepliny i w konsekwencji udaru niedokrwiennego mózgu.
Zmiany naczyniowe dotyczą początkowo drobnych naczyń, stąd duże zagrożenie oczu (retinopatia) oraz nerek (nefropatia). Później zmiany obejmują także większe naczynia, prowadząc do zmian w mózgu, a także problemów w sferze seksualnej.
Co ciekawe, nie wszystkie naczynia organizmu ulegają opisanym zmianom pod wpływem ostrej reakcji na stres. Próba ucieczki przed niebezpieczeństwem może zostać zoptymalizowana, jeżeli krążenie zostanie ograniczone w obszarach, które w danej chwili go nie wymagają, Tak dzieje się m.in. w przypadku układu trawiennego. Niestety, długotrwały wpływ wiąże się z gorszym ukrwieniem śluzówek żołądka i jelit, a także zmniejszonym wydzielaniem kwasu żołądkowego i enzymów trawiennych.
Zobacz także: Osteopatia i psychologia - ważna relacja
Powyżej na kilku prostych przykładach wytłumaczyliśmy wpływ przewlekłego stresu na sferę organiczną organizmu. Długotrwały stres jest w zasadzie zawsze implikowany psychiką. Z tego powodu postępowanie osteopatyczne zawsze powinno uwzględniać ten czynnik, ponieważ nieopanowanie stresu psychicznego jest jednoznaczne z nawrotem dolegliwości.
Więcej na ten temat znajdziesz na naszych zajęciach, które prowadzi Akademia Osteopatii lub naszyb blogu dla osteopatów i nie tylko poświęconym tego typu zagadnieniom
