Rozwój osteopatii - czyli jak powinna wyglądać edukacja osteopatyczna według A.T. Stilla, twórcy osteopatii?

Andrew Taylor Still, czyli twórca osteopatii pisał o tym szczegółowo w swojej Autobiografii wydanej w 1908 roku:

Aby być wykwalifikowanym w profesji [osteopatycznej], musisz się kształcić u osób, które dogłębnie rozumieją naukę i wiedzą, jak ją przekazać. Podobnie jak wykwalifikowani dyplomaci [osoby posiadające dyplom] w każdym zawodzie lub rzemiośle, osteopatą nie staniesz się z dnia na dzień lub w ciągu jednego roku. Samo terminowanie i przypatrywanie się pracy wykonywanej przez kompetentnego operatora nie uczyni cię gotowym do wzięcia odpowiedzialności we własne ręce za czyjeś życie. Musisz być dokładnie zaznajomiony ze wszystkim, co skrywa anatomia — nie tylko z nazwami poszczególnych kości, mięśni, nerwów, żył i tętnic... Musisz znać je wszystkie tak, jak są opisywane w najaktualniejszych źródłach wiedzy. Powinieneś znać przynajmniej dziewięćdziesiąt procent całego ludzkiego ciała, zanim przystąpisz do zajęć klinicznych. Tam nauczysz się praktycznego wykorzystania zasad, które powtarzałeś, studiując w trudzie, lecz z zapałem, książki z anatomii i fizjologii oraz przyglądając się sekcjom podczas miesięcy spędzonych na nauce. Wówczas staniesz się godny, aby wejść do sali jako praktykant.

(Autobiography of A. T. Still Revised Edition, 1908, s. 152)

Warto przy tym pamiętać, że według A.T. Stilla osteopatia to przede wszystkim dogłębna znajomość anatomii i fizjologii, myślenie kliniczne oraz umiejętności praktyczne. Nie wystarczą zewnętrzne źródła wiedzy, „schowane w kieszeni”, jak i „zewnętrzne źródła zdrowia” (pod postacią tabletek), aby leczyć pacjenta zgodnie z założeniami osteopatii. Bezceremonialnie wyraził to w następujący sposób:

”Polegaj na swej wiedzy anatomicznej i fizjologicznej, i zaprzęgaj umysł do pracy lub zaprzecz
doskonałości Boga i inteligencji, mówiąc: „Osteopatię mam w jednej kieszeni, pigułki w drugiej, ...a w głowie pustkę.”

Rely on your anatomy, physiology, and rub your heads, or deny the perfection of God and
intelligence, and say, I have Osteopathy in one pocket, pills in the other, and nothing in my head.

(Autobiography of A. T. Still Revised Edition, 1908, s. 200)

Edukacja osteopatyczna powinna nawiązywać do źródeł i łączyć je z najlepszą praktyką także w terapii osteopatycznej.

Rozwój osteopatii i edukacja osteopatyczna

Czy wiesz, kiedy A.T. Still odbył swoją pierwszą lekcję osteopatii?

Wydarzenie to miało miejsce w 1838 roku, czyli gdy mały Andrew miał 10 lat. Opisał je anegdotycznie w swojej Autobiografii. Cierpiąc na ból głowy, postanowił wziąć linę od pługu swojego ojca i rozpiął ją tuż nad ziemią pomiędzy dwoma drzewami. Następnie położył na niej koc i oparł głowę. Po przebudzeniu stwierdził, że ból głowy minął.

Ta część historii jest dość powszechnie znana. Mniej znany jest fakt, że bólom głowy Stilla towarzyszył także rozstrój żołądka, który również ustąpił. Still stosował tę metodę przez wiele lat, gdy dręczyły go bóle głowy i problemy żołądkowe, lecz dopiero 20 lat po pierwszym doświadczeniu zrozumiał mechanizm jej działania. Jego zdaniem była nim inhibicja nerwu potylicznego większego oraz harmonizacja przepływu tętniczego i żylnego.

Biorąc pod uwagę wzmiankę o objawach towarzyszących, można by najprawdopodobniej pomyśleć o jeszcze innych czynnikach skuteczności tej techniki. Można by się też zastanawiać, dlaczego Still cierpiał na nawroty bólów głowy pomimo stosowanego leczenia i o czym my moglibyśmy jeszcze pomyśleć w takim przypadku. Są to jedynie spekulacje, ale zapaleńcy mogą rozgrzać swoje neurony.

Czy Still wiedział, że osteopatia to... choroba kości?

Najprawdopodobniej tak. Świadczy o tym fragment jego Autobiografii, w którym napisał: „patrzysz do słownika medycznego i znajdujesz jej definicję - choroba kości.” Pomimo to zdecydował się na tę nazwę, być może na wzór istniejących już za jego czasów metod leczenia, takich jak alopatia i homeopatia.

Alopatia utożsamiana jest zazwyczaj z głównym nurtem medycyny stosującym farmakoterapię. Jej źródłosłów pochodzi ze słów „allos” - „inny” i „pathos” - „cierpienie”, a podstawowa zasada leczenia brzmi: „Contraria contrariis curantur”, czyli „przeciwne leczyć przeciwnym”. Spodziewany efekt aplikowanego specyfiku ma być inny niż objawy pacjenta.

Homeopatia to z kolei „leczenie podobnego podobnym”, zgodnie z łacińską maksymą „similia similibus curantur”. Ma ono polegać na aplikowaniu śladowych dawek remediów wytworzonych z substancji, które przyjęte bez rozcieńczenia powodowałyby dolegliwości podobne do tych, z którymi zgłosił się pacjent.

Osteopatia to połączenie słów „osteon” - kość oraz „pathos” - „cierpienie”. Per analogiam to kość ma być tym co uśmierza cierpienie. Zazwyczaj mówi się, że osteopaci wykorzystują kości jako dźwignie, do uwalniania struktur naczyniowych i nerwowych (w wielkim uproszczeniu!). Zarówno alopatia, jak i homeopatia mają swoją „Materia medica”, czyli zbiór substancji wprowadzanych do organizmu z zewnątrz jako środki lecznicze. Na samym początku instytucjonalizacji kształcenia w zakresie osteopatii jedna z głównych różnic programowych polegała na odrzuceniu „Materia medica”. Wyposażeni we współczesną wiedzę możemy zastanawiać się, jaka „Materia medica” zawarta jest w kościach lub jakie możliwości terapeutyczne daje praca ze sklerotomem.

Czy pierwsze lata działalności szkoły założonej przez Stilla można nazwać sukcesem?

Właściwie tak... Pierwszy, jeszcze nieformalny kurs kształcenia trwał jedynie kilka miesięcy i został zorganizowany w 1891 roku. Początkowo słuchaczami byli głównie członkowie rodziny Stilla. Od 1894 roku cykl kształcenia wydłużono do dwóch lat. W 1895 roku do szkoły uczęszczało około 30 studentów. Już w kolejnym roku było ich ponad 100, a w 1900 roku ponad 700. W kolejnych rocznikach studentami byli często pacjenci Stilla i jego wychowanków. Szybko zaczęły się pojawiać także kolejne szkoły w Stanach Zjednoczonych, aż w końcu osteopatia zawędrowała do Europy w tym także do Polski, gdzie powstała Akademia Osteopatii.

Standardy kształcenia oraz dane ze świata osteopatii W 2010 roku Światowa Organizacja Zdrowia opracowała Standardy kształcenia w zakresie osteopatii (Benchmarks for Training in Osteopathy). Definiują one, czym jest osteopatia:

„Osteopatia (zwana również medycyną osteopatyczną) wykorzystuje kontakt manualny w celach diagnostycznych i terapeutycznych. Dostrzega związek ciała, ducha i umysłu w zdrowiu i chorobie; kładzie nacisk na strukturalną i funkcjonalną integralność ciała oraz wewnętrzne dążenie organizmu do samoleczenia.

[...] Osteopaci wykorzystują zrozumienie związków między strukturą a funkcją w celu zoptymalizowania zdolności organizmu do samoregulacji i samoleczenia. Osteopatia jest holistycznym podejściem do opieki nad pacjentem. Terapia osteopatyczna opiera się na założeniu, że człowiek jest dynamiczną jednostką funkcjonalną, w której wszystkie elementy są ze sobą powiązane i która posiada własne mechanizmy samoregulacji i samoleczenia.”

Powyższa definicja uwypukla główne cechy i rozwój osteopatii, odróżniające ją od innych podejść terapeutycznych. Co istotne, podkreśla, że osteopatia przynależy do medycyny; wskazuje na trójjedność człowieka (ciało, duch i umysł); stawia zdrowie przed chorobą; mówi o związkach strukturalno-funkcjonalnych oraz o wspomaganiu sił samoleczenia organizmu, które są jego przyrodzoną właściwością.

W Standardach opisane zostały dwie podstawowe ścieżki kształcenia w zawodzie osteopaty:

• Ścieżka pierwsza skierowana jest do osób, które nie mają wykształcenia w zawodzie medycznym, lecz ukończyły edukację na poziomie średnim. Kształcenie w tym systemie powinno odbywać się w trybie dziennym i trwać cztery lata. W programie przewidziano 4 200 godzin kontaktowych, w tym m.in. ponad 260 godzin anatomii, ponad 280 godzin fizjologii i fizjologii stosowanej, 600 godzin technik osteopatycznych, prawie 1 000 godzin pracy pod superwizją. Kształcenie ma kończyć się napisaniem pracy lub przeprowadzeniem projektu.

• Ścieżka druga jest skierowana do osób z wykształceniem medycznym. Zdobyta wiedza i umiejętności mają być takie same jak w przypadku programu pełnowymiarowego, jednak sam przebieg kształcenia może być zmodyfikowany z uwzględnieniem wyjściowych kompetencji terapeutów. Przybliżony czas kształcenia oszacowano na 1 000 godzin.

Wytyczne WHO wyliczają szereg kompetencji ogólnomedycznych, które powinien nabyć student osteopatii w trakcie kształcenia. Wymieniono również tzw. umiejętności osteopatyczne potrzebne do przygotowania programu nauczania Akademii Osteopatii, wśród których znalazły się m. in.:

• diagnoza osteopatyczna,

• techniki bezpośrednie (manipulacje, techniki artykulacyjne, MET, GOT),

• techniki pośrednie, w tym techniki funkcjonalne i napięcia/przeciwnapięcia,

• techniki łączone (mięśniowo-powięziowe, techniki Stilla),

• techniki czaszkowe i trzewne,

• techniki odruchowe (odruchy Chapmana, punkty spustowe),

• techniki płynowe.

Czy wiesz, że...

W 2020 roku było 79 302 osteopatów, którzy szacunkowo oferowali swoje usługi w 196 861 placówkach/gabinetach terapeutycznych w 46 krajach. Większość osteopatów na świecie jest w
wieku pomiędzy 30 a 59 rokiem życia i ma ponad 8 lat doświadczenia w pracy osteopatycznej. W 2020 roku we Francji było 35 500 zarejestrowanych osteopatów, we Włoszech —13 850, w Hiszpanii — 9424, w Niemczech — 6 612, w Wielkiej Brytanii — 5439, w Zjednoczonych Emiratach Arabskich — 37, w Egipcie — 8, w Zambii — 2, w Burundi — 1, w Papui-Nowej Gwinei— 1...

Liczba osteopatów stale rośnie. W 2020 roku w porównaniu z rokiem 2013 o 34% wzrosła liczba
lekarzy osteopatów oraz o 84% osteopatów niebędących lekarzami. Powoli ulega zmianie profil demograficzny pacjentów korzystających z opieki osteopatycznej.

W 2013 roku dzieci do drugiego roku życia stanowiły — 8,7% pacjentów, dlatego osteopatia pediatryczna jest tak istotna, osoby w wieku aktywności zawodowej — 69% a seniorzy — 9%. W 2020 roku dzieci do 2 roku stanowiły — 16,7% pacjentów, dorośli w wieku aktywności zawodowej — 49,5% a seniorzy — 15,1%.

Do osteopatów częściej zgłaszają się kobiety (60%) niż mężczyźni (40%). Wiedza o trendach i zapotrzebowaniu może pomóc w dostosowaniu oferty terapeutycznej do grupy docelowej i kreowaniu własnej ścieżki rozwoju.

[Dane zaczerpnięte z: „Global review of osteopathic medicine and osteopathy 2020”]