Przewlekły ból a układ współczulny to wzajemnie ze sobą powiązana relacja, która warto rozpatrzyć w kontekście pracy osteopatycznej. Złożony problem zdrowotny, jakim jest przewlekły ból, dotyka wiele osób na całym świecie. Zrozumienie mechanizmów leżących u podstaw przewlekłego bólu oraz interakcji między układem współczulnym a układem somatycznym jest kluczowe dla skutecznego leczenia.
Ból przewlekły a terapia osteopatyczna
Od początku lat 80. XX wieku osteopatia wyróżnia pięć koncepcyjnych modeli medycyny osteopatycznej:
- biomechaniczny,
- neurologiczny,
- krążeniowo-oddechowy,
- metaboliczny,
- behawioralny.
Te modele stanowią kompleksowe podejście do zdrowia, uwzględniając zależności między strukturą a funkcją organizmu na podstawie wiedzy z zakresu anatomii, fizjologii, biochemii i psychologii. Dzięki temu możliwe jest dokładne analizowanie informacji klinicznych i wdrażanie odpowiednich postępowań terapeutycznych.
W modelu neurologicznym ciało traktowane jest jako złożony system neuronalny. Szczególną uwagę przykłada się do sieci powiązań między układem somatycznym, autonomicznym i trzewnym. W kontekście przewlekłego bólu i układu współczulnego ta anatomiczno-fizjologiczna komunikacja, czyli "cross-talk", pozwala lepiej zrozumieć zjawisko przewlekłego bólu, poszukując przyczyn na poziomie mięśniowo-szkieletowym, trzewnym, odruchów autonomicznych, emocjonalnym i neuropsychospołecznym.
Przewlekły ból - historyczne tło i definicja kauzalgii
Pierwsze wzmianki o bólu związanym z układem współczulnym pochodzą od chirurga uczestniczącego w wojnie secesyjnej, który opisał skutki obrażeń ciała spowodowanych kulami lub odłamkami, które dotykały kończyn żołnierzy. Wprowadził on termin „kauzalgia” (z greckiego: pieczenie i ból) na określenie spontanicznego, palącego bólu związanego z obrzękiem kończyn, zmianami koloru i temperatury skóry oraz zmianami w wyglądzie paznokci.
Złożony zespół bólu regionalnego typu I (CRPS-I)
Złożony zespół bólu regionalnego typu I (ang. Complex Regional Pain Syndrome Type I, CRPS-I), kiedyś nazywany odruchową dystrofią współczulną, to termin używany do opisywania bólu neuropatycznego. Charakteryzuje go zespół objawów takich jak: ból samoistny (piekący, palący, parzący, podobny do rażenia prądem elektrycznym), zaburzenia czucia (parestezje, dyzestezje, hiperalgezja, allodynia) oraz zaburzenia wegetatywne (autonomiczne), które są następstwem uszkodzenia struktur układu nerwowego.
Przewlekły ból a układ współczulny - podejście do terapii osteopatycznej przez pryzmat fizjologii.
Istnieje złożony związek pomiędzy współczulnym układem nerwowym a układem somatosensorycznym, który przewodzi informacje z receptorów w skórze, stawach i mięśniach. Przypuszcza się, że ból o charakterze neuropatycznym jest inicjowany lub spowodowany pierwotnym uszkodzeniem somatosensorycznej części układu nerwowego.
Zwiększona aktywność układu współczulnego może prowadzić do:
- wzmożonego napięcia mięśniowego (hipertonii),
- skurczu naczyń krwionośnych (wazokonstrykcji),
- uwalniania neuroprzekaźników układu współczulnego (adrenalina, noradrenalina),
- zwiększenia wrażliwości układu nerwowego na bodźce bólowe (centralna sensytyzacja),
- zmęczenia i zaburzeń snu.
Terapia osteopatyczna może przynieść ulgę w przewlekłym bólu poprzez normalizację napięcia nerwowego oraz redukcję hipertonii mięśniowej. Ból przewlekły może być podtrzymywany przez toniczną aktywność układu współczulnego, co prowadzi do hipertonii mięśniowej. Krążąca noradrenalina, uwalniana z pozazwojowych włókien współczulnych, może obniżać próg pobudliwości nocyreceptorów, co sprawia, że stają się one bardziej wrażliwe na bodźce mechaniczne, chemiczne, elektryczne i termiczne. Nocyreceptory, jako wolne zakończenia nerwowe, posiadają na swoich zakończeniach różne receptory, w tym dla noradrenaliny (alfa-1 adrenergiczne). Gdy noradrenalina łączy się z tymi receptorami, zwiększa wrażliwość nocyreceptorów, co prowadzi do silniejszego odczuwania bólu.
Ból utrzymywany współczulnie (ang. Sympathetically mediated pain - SMP)
Uraz lub uszkodzenie nocyceptywnych neuronów czuciowych na poziomie ośrodkowego układu nerwowego lub obwodowo (stawy, mięśnie, skóra, narządy wewnętrzne) może wywołać stan „uwrażliwienia”, w którym ból jest utrwalany przez aktywność współczulnego układu nerwowego. Jest to mechanizm występujący w wielu stanach bólu neuropatycznego, takich jak nerwobóle popółpaścowe, trójdzielne autonomiczne bóle głowy, neuropatia cukrzycowa, bóle fantomowe kończyn i ból nowotworowy. Zmiany mogą zachodzić na wielu poziomach, od włókien nerwów obwodowych po korę mózgową. Nie jest jasne, dlaczego u niektórych osób rozwija się SMP; postuluje się, że może występować wtórnie do zmian niedokrwiennych neuronów lub jako zjawisko autoimmunologiczne z udziałem receptorów beta-adrenergicznych po uszkodzeniu tkanki. Układ współczulny może ciągle pobudzać nocyceptory, które z kolei mogą uwrażliwiać neurony WDR (Wide Dynamic Range) w rdzeniu kręgowym. To powoduje, że impulsy z mechanoreceptorów o niskim natężeniu mogą wywołać ból. Neurony WDR, posiadające duże pola receptorowe, są pobudzane nie tylko przez bodźce bólowe, ale także przez impulsy czuciowe o szerokim zakresie natężenia (od dotyku po ból).
Interakcja układ współczulny a układ immunologiczny
Odruchowa aktywność współczulna manifestuje się jako zwężenie naczyń krwionośnych skóry i narządów wewnętrznych (wazokonstrykcja), wyższe tętno, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, zmniejszona perystaltyka jelit. Aktywność nocyceptorów wpływa również na układ immunologiczny za pomocą narządów chłonnych (śledziona, węzły chłonne) unerwionych przez zazwojowe włókna współczulne. Narządy chłonne posiadają receptory adrenergiczne (beta-2), które wiążą adrenalinę i noradrenalinę z osocza. Taki stan powoduje, że zwiększona aktywność układu współczulnego mediowana przez nocyceptory obniża funkcjonowanie układu immunologicznego, powodując działanie immunosupresyjne w odpowiedzi na stres.
Osteopatyczny model neurologiczny - cel terapii osteopatycznej
Celem opieki osteopatycznej w przypadku przewlekłego zespołu bólowego jest złagodzenie somatycznych dysfunkcji układu mięśniowo-szkieletowego oraz normalizacja napięcia nerwowego układu współczulnego i przywspółczulnego. Takie Stworzyłoby to optymalne środowisko do pobudzenia zdolności organizmu do samoleczenia.
Dla osób zainteresowanych pogłębieniem wiedzy na temat osteopatii i jej zastosowania w terapii bólu polecamy odwiedzenie Akademii Osteopatii oraz zapoznanie się z artykułem: Osteopatyczne strategie w zarządzaniu przewlekłym bólem. A jeśli chcesz poszerzyć swoje kompetencje w zakresie osteopatycznego modelu neurologicznego, zapraszamy do oddziałów:
BIBLIOGRAFIA
- Christian Lunghi, Giampiero Fusco, Paolo Tozzi Pięć modeli osteopatycznych. Uzasadnienie, zastosowanie, integracja – P. Tozzi, Ch. Lunghi, G. Fusco. Wydawnictwo Edra Urban & Partner
- Andrew Crockett, Ajit Panickar. Role of the sympathetic nervous system in pain. Anaesthesia and intensive care medicine 2010, 50-54
