Dzisiaj przyjrzymy się w wielkim skrócie fascynującym procesowi powstawania ludzkiego serca. Rozpocznijmy od trójwarstwowej tarczki zarodkowej, nieco przypominającej kanapkę składającą się z ektodermy, mezodermy i endodermy. W obrębie środkowej części, czyli mezodermy, wyróżnia się kolejno mezodermę przyosiową, która będzie wytwarzać somity, nieco dalej do boku znajduje się mezoderma pośrednia, dająca początek nerkom i gonadom, natomiast najbardziej bocznie zlokalizowana jest płytka mezodermalna zbudowana z dwóch blaszek: somatycznej i trzewnej.
Podczas podłużnego zwijania się zarodka blaszka somatyczna oddala się od blaszki trzewnej, w wyniku czego rozwija się zarodkowa jama ciała. Po połączeniu się dwóch blaszek trzewnych obydwu stron, dochodzi do powstania pierwotnej cewy jelitowej. Jednocześnie z fałdowaniem endoderma zaczyna wydzielać dużą ilość czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF) w kierunku blaszki trzewnej mezodermy, w której powstanie pole sercotwórcze (z rozwijającymi się naczyniami i pierwotnymi komórkami krwi oraz z pierwotnym zawiązkiem serca). W wyniku tego procesu oraz zamykania się cewy jelitowej, grzbietowo od niej powstają dwie aorty grzbietowe, natomiast brzusznie, po obydwu stronach, powstaje po jednej cewce wsierdziowej.
Podczas dalszego fałdowania się zarodka dochodzi do spotkania się ze sobą w linii pośrodkowej dwóch blaszek ściennych mezodermy. W procesie tym zbliżają się do siebie dwie blaszki trzewne wraz z dwoma cewkami wsierdziowymi, które łączą się ze sobą i tworzą zawieszony na krezce grzbietowej cewkowaty zawiązek pierwotnego serca.
Dookoła pierwotnej cewy sercowej gromadzi się substancja galaretowata serca, którą następnie naciekać będą komórki miocardium - mięśnia sercowego. Od tego momentu (ok. 23 dnia rozwoju) „prymitywne” cewkowate serce zaczyna wykonywać skurcze. Krew przepływa od bieguna ogonowego serca w kierunku bieguna głowowego, pokonując kolejno zatokę żylną (która przekształci się w prawy przedsionek, żyłę główną górną oraz zatokę wieńcową), pierwotny przedsionek (który przekształci się w lewe i prawe uszko serca oraz w lewy przedsionek), pierwotną komorę (tworzącą następnie lewą komorę), opuszkę serca (dającą początek prawej komorze, drogom odpływu z komór oraz proksymalnej części aorty i pnia płucnego) i worek aortalny, który łączy się z łukami aorty.
Wraz ze wzrostem pierwotnej cewy sercowej, rozwojem mózgu i innych organów, pierwotna cewka zaczyna uwypuklać się ku przodowi, napierając na wewnątrzzarodkową jamę ciała, przekształcającą się po części w jamę osierdzia. Cewka sercowa traci wówczas połączenie z jelitem, które dotychczas zapewniane było przez krezkę grzbietową serca.
Cewce sercowej zaczyna „robić się ciasno”, co powoduje powstanie jej zagięć, w wyniku czego pierwotna komora i opuszka serca zostają wypchnięte ku przodowi, natomiast pierwotny przedsionek i zatoka żylna przemieszczają się dogrzbietowo. Jednocześnie dochodzi do obrotu cewki, w wyniku czego opuszka serca przemieszcza się w prawo, a pierwotna komora w lewo.
Następnie istotną rolę odgrywać będą przewężenia pomiędzy poszczególnymi częściami pierwotnej cewy serca, które staną się początkiem tworzenia się „przedziałów” serca. Jednocześnie od strony światła serca pojawiają się niewielkie „pęcherzyki” w obrębie jego ściany.
Proces ten zapoczątkuje m. in. powstawanie mięśni brodawkowatych i strun ścięgnistych. Pozostawia on po sobie także niewielki guzek pomiędzy pierwotną komorą a pierwotną opuszką serca. Jego rozrastanie się przyczyni się do powstania przegrody międzykomorowej.
Pierwotny kanał przedsionkowo-komorowy zostaje rozdzielony na lewy i prawy za pośrednictwem zbliżających się do siebie poduszeczek wsierdziowych - przedniej i tylnej. Równie ciekawy jest proces podziału przedsionków. W przybliżeniu w linii pośrodkowej u szczytu pierwotnego przedsionka pojawia się niewielki guzek, który rozrasta się ku dołowi, w kierunku poduszki wsierdzia.
Tworzy on tzw. przegrodę pierwotną, która jednak nie dorasta do poduszeczki wsierdzia, pozostawiając drożny przepływ, zwany otworem (ujściem) pierwotnym. Nieco później ujście pierwotne ulega zarośnięciu. Procesowi temu musi jednak towarzyszyć wykształcenie się ujścia wtórnego w celu zapewnienia drożności przepływu krwi. W wyniku apoptozy małego obszaru w przegrodzie pierwotnej dochodzi do powstania otworu (ujścia) wtórnego.
Dalszy wzrost przedsionka lewego powoduje „wciągnięcie” w obszar jego ściany zatoki żylnej. Lewy przedsionek wciąga z kolei żyłę płucną aż do miejsca jej rozgałęzienia, co skutkuje istnieniem ujść czterech żył płucnych w lewym przedsionku.
Proces włączania zatoki żylnej w obszar prawego przedsionka przyczynia się do powstania niepełnej przegrody wtórnej tuż obok przegrody pierwotnej. W rezultacie istnieją dwie niepełne przegrody z przesłoniętym otworem. Pozwala to na przepływ krwi pomiędzy przedsionkami na zasadzie zastawki „zasłaniającej” otwór owalny, zapewniającej jednokierunkowość przepływu. Po urodzeniu otwór owalny pod wpływem zmiany ciśnienia ulega zamknięciu, a jego pozostałością jest dół owalny.
Zainteresował Cię ten temat? Czujesz, że jest to coś dla Ciebie? Chcesz połączyć swoją praktykę lekarską z nowoczesną metodą terapii? Zapoznaj się z naszymi kursami w Akademii Osteopatii:
