Serce w osteopatii to temat, który łączy medycynę konwencjonalną z holistycznym podejściem do zdrowia. Często postrzegane jako prosta pompa, serce jest znacznie bardziej złożonym organem, którego budowa i funkcjonowanie mają kluczowe znaczenie dla całego organizmu. Warto przyjrzeć się jego anatomii oraz położeniu w ciele, aby lepiej zrozumieć, jak wpływa na nasze zdrowie i samopoczucie.
Anatomia serca - czy serce działa jak pompa?
Serce i jego anatomiczno-fizjologiczne powiązania z innymi obszarami wciąż przyciągają uwagę wielu specjalistów z różnych dziedzin, w tym osteopatii (której odrębnym zagadnieniem jest osteopatia serca). Wiedza na temat budowy i anatomii serca ewoluowała od czasów badań Williama Harveya, który w XVII wieku opisał serce jako pompę, rolę zastawek, kierunek przepływu krwi oraz wprowadził pojęcie dużego i małego krążenia. Jednak dopiero prace hiszpańskiego kardiochirurga Francisco Torrent-Guaspa w XX wieku przedstawiły fizjologię serca jako pojedynczą, skręconą wstęgę mięśniową. Jego badania pokazały, że funkcja serca podczas fazy skurczu i rozkurczu jest ściśle powiązana z tą unikalną strukturą wstęgi (podwójna helisa-spirala, rozkład włókien mięśniowych, sekwencja czasowa).
Francisco Torrent-Guasp opisał fazę skurczu i rozkurczu serca w sposób, który przypomina działanie tłoka. W czasie skurczu wstęga mięśniowa skręca się i zwęża, podobnie jak tłok w cylindrze. Ten ruch zmniejsza objętość komór serca, co powoduje wyrzucenie krwi do tętnic – z lewej komory do aorty i z prawej komory do tętnicy płucnej. W czasie rozkurczu wstęga mięśniowa rozwija się i rozszerza, zwiększając objętość komór. Ten ruch przypomina tłok powracający do pierwotnego położenia, co powoduje napełnienie komór krwią – z przedsionków do komór serca.
Serce należy uważać za tkankowe kontinuum, ponieważ włókna mięśniowe tworzą strukturalną ciągłość; ponadto ruch serca nie jest synchroniczny, ale sekwencyjny. Ruchy serca są bardzo złożone i nie do końca poznane. Wyróżniamy sześć ruchów serca: rozwijanie, poszerzanie, skręcanie, skracanie, zwężanie i wydłużanie. Przebieg włókien mięśniowych i kolejność skurczu poszczególnych warstw powodują sekwencyjne, naprzemienne skracanie i wydłużanie osi długiej komór, co bezpośrednio odpowiada za siłę wyrzutu oraz siłę ssącą komór. Najbardziej odpowiednim działaniem jest skręcenie (lub załamanie), które reprezentuje wartość frakcji wyrzutowej i około 80% trybu skurczu prawej komory. Włókna o orientacji poprzecznej i ułożone w sposób spiralny (w obszarze zwanym pętlą podstawną) otaczają komory; włókna te ściskają i obracają serce. Orientacja kardiomiocytów determinuje nie tylko skurcz, ale także ekspresję elektryczną serca. Podsumowując, budowę serca można porównać do „motka nici”, ale nie jako „pompę”.
Inne zmienne, które należy wziąć pod uwagę i które wpływają na ruch serca, to ruchy i wielkość sąsiadujących struktur. Do bliskich sąsiadów serca należą płuco prawe, aorta wstępująca, pień płucny, grasica, przez prawy/lewy przedsionek oraz przełyk, mostek, przepona, pośrednio wątroba, lewe płuco przez prawą/lewą komorę. Osierdzie (podwójna błona surowicza workowatego kształtu) graniczy z nerwem przeponowym, tętnicą/żyłą osierdziowo-przeponową. Zrozumienie tych powiązań jest kluczowe dla pełniejszego obrazu funkcjonowania serca w kontekście zarówno medycyny konwencjonalnej, jak i osteopatii serca.
Serce w osteopatii - relacje powięziowe i więzadłowe serca
Wszystkie narządy śródpiersia przez powierzchnie ślizgu, połączenia więzadłowe i powięziowe mogą ograniczać osierdzie. Osierdzie o grubości 1-2 mm nazywane również workiem osierdziowym, składa się z warstwy blaszki ściennej, wzmocniona od zewnątrz warstwą włóknistą oraz trzewnej (zwana nasierdziem, które pokrywa serce od zewnątrz i jest zrośnięte z sercem), pomiędzy warstwami jama osierdziowa z płynem osierdziowym (0.5mm). Obie warstwy osierdzia charakteryzują się wysoką sztywnością, ze skomplikowaną organizacją włókien kolagenowych (kolagen, elastyna), które tworzą dodatkowe warstwy o orientacji około 120 stopni między sobą.
Worek osierdziowy opiera się na środku ścięgnistym przepony, poprzez więzadło przeponowo-osierdziowe. Osierdzie łączy się poprzez więzadła mostkowo-osierdziowe górne i dolne z rękojeścią i trzonem mostka, które „przecinają” w swoim przebiegu przełyk, aortą zstępującą. Więzadła kręgowo-osierdziowe od górnej i tylnej strony osierdzia kontaktują się kręgami od C7-Th12. Od przodu osierdzie poprzez obszar lewej komory łączy się z oskrzelami i tchawicą (powięź przedtchawicza poprzez więzadła tchawiczo-osierdziowe do przepony). Istnieją również połączenia: aorta wstępująca i osierdzie (więzadło aortalno-osierdziowe), połączenia grasica-osierdzie (więzadło grasiczo-osierdziowe, blaszka grasiczo-osierdziowa, połączenie pień płucny-osierdzie (więzadło poprzeczne osierdzia).
Osierdzie pełni funkcję mechaniczną, a jego prawidłowa czynność poprawia jego wydolność poprzez swobodne ruchy serca. Bierne ciśnienie wywierane przez osierdzie działa jako ograniczenie rozkurczowe poprzez uciskowy bodziec mechaniczny. Układ powięziowy, który łączy się z osierdziem, przy każdym skurczu i rozluźnieniu serca wpływa na kierunek ruchu sąsiednich tkanek w stronę serca.
Na podstawie tego opisu można zastanowić się, jakie możliwe dysfunkcje układu szkieletowo-mięśniowego oraz wisceralne mogą towarzyszyć pacjentom np. z chorobami serca. Jakie mechanizmy kompensacyjne mogą im towarzyszyć? Problemy z ruchomością odcinka piersiowego kręgosłupa, ograniczenie ruchomości serca, zastoje płynowe w klatce piersiowej i inne to tylko kilka przykładów. A.T Still mówił „Anatomia i fizjologia to podstawowe nauki, na których opiera się osteopatia”. W kontekście serca w osteopatii zrozumienie tych aspektów może przyczynić się do lepszego podejścia terapeutycznego, uwzględniającego zarówno fizyczne, jak i emocjonalne aspekty zdrowia pacjenta.
Zrozumienie złożonej anatomii serca oraz jego fizjologii jest kluczowe dla skutecznej diagnostyki i terapii. W kontekście osteopatii serca ważne jest, aby dostrzegać nie tylko mechaniczne aspekty funkcjonowania tego organu, ale także jego interakcje z innymi strukturami ciała oraz wpływ emocji na zdrowie serca. Takie podejście pozwala na lepsze zrozumienie pacjenta jako całości, co w efekcie może prowadzić do bardziej efektywnych i zindywidualizowanych metod leczenia. Wspierając naturalne mechanizmy kompensacyjne organizmu osteopaci mogą przyczynić się do poprawy jakości życia swoich pacjentów oraz ich ogólnego samopoczucia.
Jeśli chcesz pogłębić wiedzę na temat osteopatii serca, zapraszamy do oddziałów Akademii Osteopatii:
Bibliografia
- Liem T, Dobler T.K, Puylaert M (red. wyd. pol. Marian Majchrzycki). Przewodnik po osteopatii wisceralnej, tom 2. Medpharm 2020.
- Bordoni B, Escher A R (March 30, 2021) Osteopathic Palpation of the Heart. Cureus 13(3): e14187. DOI 10.7759/cureus.14187
- Klisiewicz A. Holistyczne spojrzenie na helikalną budowę mięśnia sercowego– nowe echokardiograficzne metody oceny jego mechaniki. Kardiologia Polska 2008; 66: 4
