Ruchomość serca odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania układu krążenia. Zrozumienie mechanizmów jego ruchów oraz identyfikacja punktów orientacyjnych są niezbędne dla osteopatów w diagnozowaniu i leczeniu dolegliwości związanych z sercem. Odpowiednia ruchomość serca może wpływać na jego zdolność do efektywnego pompowania krwi, co jest kluczowe dla zdrowia całego organizmu. Anatomia serca, jego położenie w klatce piersiowej oraz interakcje z sąsiadującymi strukturami mięśniowo-szkieletowymi stanowią fundament dla skutecznych interwencji terapeutycznych. Palpacja serca, jako technika diagnostyczna, pozwala na ocenę jego ruchomości oraz funkcji w kontekście całego ciała.
Ruchomość serca - wyjaśnienie pojęcia
Serce jest połączone ze środkiem ścięgnistym przepony i porusza się zgodnie z ruchami oddechowymi. Ruch serca podczas oddychania jest ściśle związany z dynamiką przepony, co wpływa na jego efektywność. W pozycji leżącej, przy spokojnym oddychaniu, przepona podczas wdechu przemieszcza się o około 1,5 centymetra, co zwiększa średnicę klatki piersiowej o około 0,7 centymetra. Przy głębszym wdechu wartości te wzrastają – przepona przesuwa się o około 7–13 centymetrów, a średnica klatki piersiowej zwiększa się o około 5–11 centymetrów. Podczas oddychania serce przemieszcza się w kierunku bocznym (prawo-lewo) o około 1,8–6,1 milimetra, w kierunku przednio-tylnym o około 1,3–11,5 milimetra, w kierunku czaszkowo-ogonowym o około 3,8–23,5 milimetra oraz wykonuje rotację czaszkowo-grzbietową o około 1,5–0,9 stopnia. Te subtelne ruchy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania serca i mogą być oceniane podczas palpacji.
Jeśli przestrzeń sąsiadująca z sercem nie jest ograniczona, serce może wykonywać ruch w kierunku podstawy serca (o 11,2 mm) oraz w kierunku wierzchołka serca (o około 6,9 mm), do wewnątrz (około 5 milimetrów). Bliskie sąsiedztwo z płucami (opłucna), powoduje, że każde uderzenie serca wpływa na ruch płuc o około 1-4 milimetry i jednocześnie płuca wpływają na serce. W osteopatii zwraca się uwagę na to, jak te interakcje mogą wpływać na ogólną mobilność i zdrowie pacjenta. Podczas ruchu czaszkowo-ogonowego serca, mięsień sercowy może wpływać na przesunięcie wzdłuż przełyku o około 1 cm. Obszar oddzielający przeponę od wątroby i serca przemieszcza się wraz z uderzeniem serca o około 4 milimetry. Każda patologia w obrębie serca będzie powodowała zmiany w tych ruchach.
Punkty orientacyjne serca
Serce możemy zlokalizować pod dolną krawędzią 2 chrząstki żebrowej, po prawej i lewej stronie, aż do brzegu chrzęstno-żebrowego piątego i szóstego żebra, po prawej i lewej stronie. Punkty orientacyjne serca są kluczowe dla osteopatów podczas diagnostyki i leczenia. W okolicy kąta Louisa (kąt pomiędzy rękojeścią i trzonem mostka) na wysokości Th3-Th4 znajduje się szczyt łuku aorty. Prawy przedsionek znajduje się pod górnym brzegiem 3 żebra, w odległości około 1–2 centymetrów od trzonu mostka. Powyżej punktu orientacyjnego prawego przedsionka, za drugą chrząstką mostkową i w górę, znajduje się żyła główna górna (rzut Th4), w dół do siódmej chrząstki żebrowej, znajdujemy żyłę główną dolną. Zrozumienie lokalizacji tych punktów jest istotne dla skutecznej palpacji i oceny stanu zdrowia pacjenta. Poniżej trzonu mostka, można orientacyjnie odnaleźć prawą komorę (5-8 cm na lewo od trzonu mostka), na wysokości 6 chrząstki żebrowej. Na lewo, w odległości około 6–10 cm od trzonu mostka i między piątymi a szóstymi żebrami znajduje się wierzchołek serca. Lewa strona serca, przedsionek zaczyna się około 1 cm od trzonu mostka do 2 chrząstki mostka, lewa komora znajduje się w przeważającej części poniżej pozostałych chrząstek żebrowych, aż do wierzchołka serca. Te informacje są niezbędne dla osteopatów podczas wykonywania terapii manualnej.
Pierwsza zastawka jest zastawką płucną zlokalizowaną przy lewej krawędzi mostka przy przyczepie III żebra (II przestrzeń międzyżebrowa oddalona o jedną szerokość palca od lewej krawędzi mostka-osłuchiwanie) i dalej wzdłuż tej linii znajdujemy zastawkę aortalną poniżej i nieco na prawo (II przestrzeń międzyżebrowa po prawej stronie), przy krawędzi mostka), zastawka mitralna znajduje się poniżej czwartej chrząstki żebrowej po lewej stronie (5 przestrzeń międzyżebrowa po stronie lewej-3 szerokości palców od mostka-osłuchiwanie), a całkowicie pod trzonem mostka, w pobliżu czwartej do piątej chrząstki żebrowej po prawej stronie, znajduje się zastawka trójdzielna (5 przestrzeń międzyżebrowa po stronie prawej - osłuchiwanie).
Palpacja okolicy serca
Podczas palpacji okolicy serca, gdy „słuchająca” dłoń jest umieszczona w miejscu jego położenia, warto pamiętać, że odczucia mogą się zmieniać z powodu wpływu innych struktur tworzących klatkę piersiową. Palpacja serca pozwala na ocenę jego ruchomości oraz reakcji na różne bodźce. Na przykład powięź wewnątrzpiersiowa, łącząca się z opłucną ścienną wyściełającą wewnętrzną powierzchnię klatki piersiowej, oraz mięsień poprzeczny klatki piersiowej, który jest bezpośrednio połączony z tą powięzią, mogą wpływać na percepcję. Dodatkowo, włókna mięśnia poprzecznego klatki piersiowej mogą przechodzić w mięsień poprzeczny brzucha, a mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne, mające kontakt z opłucną ścienną i powięzią wewnątrzpiersiową, mogą wywoływać nieprawidłowe napięcia, jeśli występują zmiany strukturalne. Zmiana konsystencji, ruch, bierne napięcie tkanek, przepływ płynów oraz obecność patologii płuc lub przepony to czynniki, które należy uwzględnić podczas palpacji. Możliwe odczucia osteopaty to:
-
pamięć skurczowa: palpacyjne odczuwanie ruchu zgodnego z ruchem wskazówek zegara (podstawa serca) i przeciwnie do ruchu wskazówek zegara (wierzchołek serca), przesunięcia ogonowego, ukośnego ciągnięcia w lewo i przyciągania klatki piersiowej do wewnątrz. Ruchy są powolne, harmonijne i płynne;
-
pamięć rozkurczowa: wywołuje przeciwne działania, z ruchem zgodnym z ruchem wskazówek zegara (wierzchołek serca) i przeciwnym do ruchu wskazówek zegara (podstawa serca), ukośnym przesunięciem w prawą stronę, ruchem czaszkowym oraz „pchnięciem” klatki piersiowej w stronę dłoni.
Ruchomość serca jest kluczowa dla zachowania równowagi emocjonalnej pacjenta; wszelkie zaburzenia mogą prowadzić do problemów zdrowotnych. Rytm, siła oraz odczuwana istota ruchu muszą być harmonijne; jeśli nie są, palpacja może ujawnić problem, który niekoniecznie jest związany z badanym narządem. Nacisk dłoni na klatkę piersiową powinien być minimalny, wystarczający, aby dotrzeć przez tkankę kostną i mięśniową do momentu wyraźnego wyczucia bicia serca. Nacisk ten będzie delikatnie i stopniowo narastać, z poszanowaniem odczuć pacjenta.
Jeśli zainteresowało Cię zagadnienieruchomości serca w osteopatii, zapraszamy do oddziałów Akademii Osteopatii:
Bibliografia
Liem T, Dobler T.K, Puylaert M (red. wyd. pol. Marian Majchrzycki). Przewodnik po osteopatii wisceralnej, tom 2. Medpharm 2020.
Bordoni B, Escher A R (March 30, 2021) Osteopathic Palpation of the Heart. Cureus 13(3): e14187. DOI 10.7759/cureus.14187
